اختلال اسکیزوفرنی: علائم، ملاک‌های تشخیصی و روش‌های درمان

در این مقاله قصد داریم به بررسی اختلال اسکیزوفرنی، علائم و نشانه‌های آن، ملاک‌های تشخیصی در DSM-5، عوامل سبب‌شناسی و روش‌های درمانی این اختلال روانشناختی بپردازیم.

شاید تاکنون با افرادی برخورد کرده‌اید که منزوی و گوشه‌گیر هستند، تمایل دارند در جمع کمتر صحبت کنند و اغلب در تنهایی خود باقی می‌مانند. این افراد ممکن است دچار هذیان یا توهم شوند و رفتارهای نامتعارف داشته باشند. از نظر ظاهر، این افراد غالباً خارج از عرف جامعه به نظر می‌رسند و بسیاری از مردم به دلیل عدم درک درست، آن‌ها را «دیوانه» خطاب می‌کنند. این رفتارها می‌تواند از نشانه‌های اختلال اسکیزوفرنی باشد.

با پیشرفت علم و تکنولوژی، پزشکان و روانپزشکان توانسته‌اند بسیاری از بیماری‌ها را درمان کنند، اما اسکیزوفرنی هنوز به درمان قطعی دست نیافته است. در ادامه تعریفی ساده از این اختلال ارائه می‌کنیم.

تعریف اختلال اسکیزوفرنی

اختلال اسکیزوفرنی یک بیماری روانی است که با ویژگی‌های شخصیتی، خلقی و رفتاری خاص خود را نشان می‌دهد. از جمله این ویژگی‌ها:

• آشفتگی در افکار و اندیشه

• آشفتگی هیجانی و رفتاری

• ناهنجاری ظاهری و ژولیدگی، همراه با رفتارهای غیرعادی در جامعه

افراد مبتلا اغلب در افکار خود پریشان هستند، باورها و عقاید غیرمنطقی دارند و درک واقعیت برای آن‌ها دشوار است. از نظر ظاهر، ممکن است نامرتب، ژولیده و با رفتارهای غیرمعمول دیده شوند.

علائم و نشانه‌های اختلال اسکیزوفرنی

علائم این اختلال شامل موارد زیر است:

• انزواطلبی و فرورفتن در لاک تنهایی

• اجتناب از برقراری ارتباط با دیگران

• سکوت طولانی و عدم تفهیم گفتار

• هذیان‌گویی و تجربه توهم

• دید منفی نسبت به دیگران و تفسیر نادرست رفتارهای آن‌ها

هذیان‌های افراد مبتلا ممکن است شامل هذیان بزرگ‌منشی باشد، یعنی فرد خود را در تخیلاتش قدرتمند یا مشهور می‌پندارد (مانند پادشاه، پیامبر یا شاعر بزرگ). رفتار و گفتار این افراد معمولاً نامرتب، درهم و غیرمنطقی است.

حرکات بدنی افراد مبتلا می‌تواند از بی‌تحرکی کامل تا پرتحرکی شدید متفاوت باشد و حتی حرکات خاصی در دست یا بازو داشته باشند. علاوه بر این، کاهش انگیزه، فقدان لذت انتظاری و ناتوانی در بروز هیجانات از دیگر ویژگی‌های این اختلال است.

ملاک‌های تشخیصی اسکیزوفرنی از نظر DSM-5

برای تشخیص اختلال اسکیزوفرنی، دو یا چند مورد از علائم زیر باید حداقل به مدت ۶ ماه مشاهده شوند، که یکی از موارد ۱ تا ۳ الزامی است:

1. هذیان گویی

2. تجربه توهم

3. گفتار درهم ریخته

4. رفتار درهم ریخته یا کاتاتونیک

5. علائم منفی (افت انگیزه یا کاهش تجلی هیجانی)

6. کاهش عملکرد در شغل، روابط یا مراقبت شخصی

عوامل سبب‌شناسی اختلال اسکیزوفرنی

علل اختلال اسکیزوفرنی چندعاملی است و شامل عوامل ژنتیکی، زیستی، محیطی و روان‌شناختی می‌شود:

• عوامل ژنتیکی: مطالعات دوقلوها نشان می‌دهد وراثت نقش مهمی در ابتلا دارد.

• عوامل زیستی: اختلال در تنظیم ناقل‌های عصبی مانند دوپامین، سروتونین، گابا و گلوتامات.

• عوامل محیطی: مصرف مواد مخدر و به ویژه کانابیس در نوجوانان خطر ابتلا را افزایش می‌دهد.

• عوامل اجتماعی و خانوادگی: فشارهای روانی ناشی از فقر، تحقیر، سرکوب آرزوها و کاهش اعتماد به نفس می‌تواند زمینه ابتلا را فراهم کند.

درمان اختلال اسکیزوفرنی

درمان اسکیزوفرنی معمولاً ترکیبی از دارودرمانی و خانواده‌درمانی است.

۱. دارودرمانی

از دهه ۱۹۵۰ داروهای ضدروان‌پریشی، به ویژه فنوتیازین‌ها، استفاده شده است. داروهای نسل دوم مانند کلوزاپین و ریسپریدون عوارض کمتری دارند و کنترل بهتری فراهم می‌کنند. داروها به تنهایی کافی نیستند و آموزش مهارت‌های مقابله با چالش‌های زندگی ضروری است.

۲. خانواده‌درمانی

آموزش خانواده‌ها برای پذیرش رفتارهای نامتعارف فرد و کاهش فشار روانی اهمیت دارد. این روش شامل ارائه اطلاعات درباره داروها، مهارت‌های حل مسئله و گسترش شبکه اجتماعی فرد است.

۳. درمان‌های مکمل

• رفتاردرمانی شناختی (CBT): تعدیل باورهای غیرمنطقی و کاهش توهمات و هذیان‌ها.

• ترمیم شناختی (CET): بهبود توجه، حافظه، مهارت‌های اجتماعی و انطباق اجتماعی فرد.

• آموزش روانی: افزایش آگاهی بیمار درباره بیماری، نشانه‌ها و عوامل تشدید کننده، و تقویت مشارکت در روند درمان.

نتیجه‌گیری:
اختلال اسکیزوفرنی یک بیماری پیچیده و چندعاملی است که نیازمند درمان ترکیبی و حمایت اجتماعی است. شناخت علائم، تشخیص به موقع و بهره‌گیری از روش‌های دارویی و روان‌درمانی می‌تواند کیفیت زندگی افراد مبتلا را به شکل قابل توجهی بهبود دهد.