تعریف مهارت حل مسئله

 انسان ها ، همواره در طول زندگی با مسائل و مشکلات زیادی دست و پنجه نرم می کنند و هیچ فردی نمی تواند ادعا کند که هیچ مسئله ای در زندگی اش به وجود نیامده است و در واقع زندگی بدون مشکل، محال است . اینکه در زندگی خود با مسائل متعددی روبرو می‌شویم، بسیار طبیعی است، فقط باید مجهز به مهارت حل آن مسائل باشیم . بنابراین می‌توان گفت که بقای نسل در گرو مهارت حل مسئله است. اگر فرد مجهز به مهارت حل مسئله باشد می تواند آنها را حل کند و این توانایی در حل مشکلات، ارزشمندی و اعتماد به نفس بیشتری را نصیب وی می کند اما افرادی که مهارت لازم برای حل مسئله نداشته باشند، حتی در مسائلی که پیچیدگی چندانی هم ندارد دچار آشفتگی و پریشانی می‌شوند .

آموختن مهارت حل مسئله به ما کمک می کند که بتوانیم مسائل پیچیده و دشوار را حل کنیم و به موفقیت دست یابیم .

 مهارت حل مسئله یک فرایند شناختی رفتاری است  که فرد فعالانه سعی میکند به کمک آن به شناخت مسئله و مشکل و انتخاب راه حل های موثر بپردازد، بدین ترتیب حل مسئله یک فرایند آگاهانه، منطقی، تلاش بر و هدفمند است .

هر کدام از ما تا حدودی مجهز به مهارت حل مساله هستیم اما میزان آن در افراد مختلف متفاوت است .

• گروهی از افراد قادر به تشخیص مساله و مشکل واقعی خود نیستند و متاسفانه دنبال حل آن هم نیستند و به همین دلیل با ناکامیهای زیادی در زندگی مواجه می‌شوند.

• گروهی از  افراد می‌توانند مشکل خود را تشخیص دهند اما قادر به حل آن نیستند و باید برای حل آن از افراد دارای صلاحیت کمک بگیرند.

•  گروهی از افراد نه تنها در تشخیص مشکلات خود توانمند هستند ، بلکه معمولا می توانند راهکار مناسب برای حل آن مشکل هم ارایه دهند و گاهی برای بالا بردن کیفیت تصمیم گیری با دیگران مشورت می کنند و در نهایت دست به حل مساله می زنند.

• گروهی از افراد به غیر از حل مشکلات خود به شناسایی و حل مشکلات دیگران نیز کمک می کنند و حتی می‌توانند مهارت حل مساله را به آنها بیاموزند.

معمولا افراد مجهز به مهارت حل مساله دارای اعتماد به نفس بالا و متفکر و صبور هستند و در برابر مشکلات ناامید نشده و خودشان را سرزنش نمی‌کنند.

با کمی تفکر در زندگی روزمره متوجه می‌شویم که ما در چه سطحی از مهارت حل مساله هستیم و با توجه به سبک زندگی و شغلمان چه میزان نیازمند یادگیری و تمرین این مهارت هستیم.

مراحل حل مساله

۱-تعریف مساله

در ابتدا باید مساله ای که تصمیم به حل آن داریم کاملا واضح و مشخص شود . گاهی اوقات ما با مشکلاتی مواجه هستیم که پیچیده و ترکیبی از چند مساله است که باید آنها  را از هم جدا و به مسایل ساده تر و قابل تعریف تبدیل کنیم . مثلاشخصی اظهار می دارد که در روابط با همسرش دچار مشکل شده است، این مسئله بسیار کلی است باید مشخص شود که او در کدامیک از جنبه های روابطش: روابط جنسی – تربیت فرزندان – روابط با خانواده هسر و … دچار مشکل است و با سوالات بعدی می توان به اصل مشکلات رسید و سپس آنها را اولویت بندی کرد .

گاهی اوقات مسئله مبهم و حسی است مثلا فرد می گوید که من عصبانی هستم در حالی که این احساسی است که به خاطر وقوع مشکل بوجود آمده بلکه خود مشکل نیست و در واقع مسئله، علت وقوع عصبانیت است که با تمرکز و آرامش             می‌توان آن را پیدا کرد .

۲-تهیه فهرستی از راههای مختلف

بعد از تعریف دقیق مسئله باید به خوبی فکر کنیم و راه حل های مختلف را برای حل مشکل در نظر بگیریم. هر چه قدر راه حل های بیشتری پیدا کنیم راحت تر می توانیم گزینه مناسب را از میان آنها پیدا کنیم . استفاده از تکنیک بارش فکری در این قسمت کاربرد زیادی دارد.

در بارش فکری فرد تاجایی که می تواند ایده ها و راه حل ها را بیان می کند و می نویسد ، بدون آنکه آنها را قضاوت کند .

در واقع در نوشتن راه حل ها اصلا به اجرایی بودن ، مفید و ارزشمند بودن و جدید بودن آنها فکر نمی شود و فقط باید بتواند بدون سانسور و محدودیت هر راه حلی را که به ذهنش می رسد بیان کند ،  زیرا ذهن وقتی راحت و آزاد باشد ، بهتر می تواند راه حل بیابد و هدف این مرحله فقط پیدا کردن تعداد زیادی راه حل است و در واقع کمیت مهم تر از کیفیت است .

۳- ارزیابی و تصمیم گیری

در این مرحله باید به ارزیابی راه حل هایی که پیدا کرده ایم بپردازیم و تصمیم بگیریم که یکی از آنها را انتخاب و اجرا کنیم .

تصمیم مستلزم آن است که سود و زیان هر راه حل را ، هم در کوتاه مدت و هم بلند مدت بررسی کنیم و با توجه به میزان اجرایی بودن راه حل ، بهترین آنهارا انتخاب کنیم .

در این مرحله باید توجه داشته باشیم که صرفا به دنبال راه حل ساده نباشیم زیرا همیشه پاسخگوی رفع مشکل نیست و نمی‌تواند آن را به صورت عمقی و ریشه ای حل کند و امکان بازگشت مشکل بعد از مدتی وجود دارد و نکته ای که باید به آن توجه داشته باشیم آن است که کمتر پیش می‌آید که راه حل ما هیچ نقطه منفی و ضرری نداشته باشد اما باید ازبین گزینه ها ، راه حلی که کمترین ضرر و بیشترین سود را دارد انتخاب کنیم.

۴-اجرای راه حل

در این مرحله برای حل مساله باید راه حلی را که انتخاب کرده ایم به اجرا در آوریم . اجرای راه حل مستلزم در نظرگرفتن زمان ، مکان و موقعیت مناسب است.گاهی اوقات یک راه حل صحیح به دلیل اجرا شدن در زمان و یا مکان اشتباه کمکی به حل مساله نمی کند مانند زدن حرف صحیح در زمان نامناسب مانند عصبانیت .

۵-باز بینی

در این مرحله باید بعد از اجرای  راه حل ، نتایج را بررسی کنیم اگر راه حل در حل مساله موفقیت آمیز عمل کرده است ، فرایند حل مساله پایان می پذیرد ولی اگر در حل مساله با شکست روبه رو شده باشد ، باید دوباره به مراحل حل مساله برگردیم و یکی از راه حل های دیگر را انتخاب و مراحل بعدی آن را تکرار کنیم.