انسان موجودی اجتماعی است  و برای برآورده شدن نیازهای اجتماعی و عاطفی خود نیاز به برقراری ارتباط با دیگران دارد. ارتباط موثر یکی دیگر از مهارت های زندگیست.اما باید بدانیم که “چگونه ارتباطات موثر برقرار کنیم؟”  به همین منظور ابتدا به تعریف ارتباط و ارتباط موثر پرداخته و در ادامه به مهارت های مختلف ارتباطی می پردازیم:

 تعریف ارتباط

 ارتباط انتقال پیام از فرستنده به گیرنده است که با توجه به تعریف هر ارتباطی مستلزم حضور دو یا چند نفر است و هدف اصلی از  برقراری آن , انتقال  پیام (به صورت کلامی و غیرکلامی) می باشد .

 با توجه به توضیحات بالا ارتباط شامل اجزای زیر است :

 فرستنده: فردی که پیام را ارسال می کنم.

 گیرنده: فردی که پیام را دریافت میکند.

 پیام: اطلاعاتی که باید منتقل شود.

 بازخورد: پاسخی که گیرنده به فرستنده می دهد و از آن طریق دو طرف متوجه می‌شوند که تا چه اندازه پیام به صورت صحیح مبادله شده است .

 تعریف ارتباط موثر 

در انتقال پیام , فرستنده سعی بر آن دارد که یکسری اطلاعات را به گیرنده بفرستد و ساختار ذهنی او را تغییر دهد.
   اگر در این انتقال پیام یک معنی واحد در ذهن  فرستنده و گیرنده ایجاد شود، یعنی شخص گیرنده بتواند همه اطلاعات فرستاده شده و همه احساسات و مفاهیم پشت آنها را درک  کند، این ارتباط  به طور کامل صورت گرفته است.
    معمولاً بیشتر مسئولیت ارتباط به عهده ارسال کننده  پیام است و باید تمام توان خود را برای برقراری ارتباط موثر به‌کار بندد.

لزوم آموزش ارتباط موثر
همه انسان ها از شروع خلقت با یکدیگر ارتباط برقرار کرده اند و نیازی به آموزش در این زمینه ندارند. اما اگر بخواهیم بدانیم که با افراد در چه مکانی، چه زمانی و با چه شیوه ای ارتباط برقرار کنیم تا بهترین نتیجه را به همراه داشته باشد و همچنین شخص گیرنده همان چیزی که ما می خواهیم را از پیام ما دریافت کند، لزوم آموزش ارتباط موثر احساس می شود.

انواع مهارت برای برقراری ارتباط موثر

 مهارت ارتباط کلامی

 مهارت ارتباط غیر کلامی

 مهارت گوش دادن فعال

 مهارت ارتباط کلامی

 ارتباط کلامی , شامل ارتباطی است که اطلاعات از طریق کلمات گفتاری و نوشتاری به دیگران منتقل می شود .

 برای برقراری ارتباط کلامی موثر از تکنیکهای زیر استفاده می کنیم :

1. 1. قبل از صحبت کردن به مطلبی که می خواهیم بیان کنیم بیندیشیم.

1. 1. کوتاه و واضح صحبت کنیم تا درک آن برای گیرنده راحت تر باشد.

1. 1. خودمان را به جای گیرنده بگذاریم تا احساسات او را بیشتر درک کنیم.

1. 1. با اعتماد به نفس صحبت کنیم.

1. 1. به طور مداوم و پشت سر هم صحبت نکنیم و به شنونده فرصت سوال کردن و اظهار نظر بدهیم.

1. 1. هماهنگی بین کلام و زبان بدن مان ایجاد کنیم.

1. 1. به زبان بدن طرف مقابل نیز توجه کنیم و اگر نشانه های خستگی و بی حوصلگی در او مشاهده می کنیم موضوع را عوض کنیم.

 مهارت ارتباط غیر کلامی

 تحفیقات نشان داده است که انسان‌ها بسیاری از اطلاعات را به صورت غیر کلامی به یکدیگر منتقل می‌کنند و بسیاری از پاسخ هایی که داده می شود، به ارتباط غیر کلامی اتفاق افتاده میان افراد مربوط است. چندین نوع ارتباط غیر کلامی شناسایی شده است که به آنها می پردازیم :

1. 1. حالات چهره

 مسئول بخش بزرگی از ارتباطات غیر کلامی حالت صورت است  که در واقع قبل از بیان کلام می تواند با طرف مقابل ارتباط برقرار کند و مثلاً حالت خوشحالی  یا عصبانیت و……. را منتقل کند. البته قابل توجه است که این ارتباط به طور چشمگیری در فرهنگ های مختلف، متفاوت است ولی حالات صورت برای غم، عصبانیت  و خوشحالی در سراسر جهان مشابه است. برای مثال

 گره کردن ابروها، علامت ناراحتی یا خشم است و بالا بردن ابرو ها، علامت تعجب .

• • اشارات

 اشاره های که با سر، دست، ابرو و … صورت  می ‌گیرد انتقال دهنده معانی بسیاری است که گاهی ناخواسته و گاهی خواسته و تعامداً انجام می‌شود  مثلاًحرکاتی مانند خاراندن سر، نشان از جذاب نبودن و یا سخت بودن مطالب برای طرف مقابل دارد.

• • حالات بدنی

 نحوه نشستن، راه رفتن، ایستادن و……. پیام های مختلفی را به دیگران منتقل می کند. مثلاً شخصی که شانه های آویزان و گردن خمیده دارد حدس می‌زنیم , درمانده و غمگین است .

 برای برقراری ارتباط موثر باید بین این دو عنصر  کلامی و غیر کلامی تناسب وجود داشته باشد اگر در هر کدام از این دو بخش اشکالاتی وجود داشته باشد، به ارتباط موثرآسیب می زند .

 گوش کردن فعال

 برای برقراری ارتباط موثر یکی از مهارت های مهم، گوش کردن فعال است . در واقع گوش کردن با شنیدن متفاوت است.

شنیدن غیر ارادی است و هر صدایی را که به گوش ما می‌رسد، شنیدن می نامیم در حالی که گوش کردن یک فعالیت انتخابی و ارادی است است.

در حقیقت شنیدن آن قسمتی از شنیده هاست که با خواست خودمان، توجه ویژه می‌کنیم . یکی از ارکان مهم برقراری ارتباط موثر مهارت گوش کردن فعال است . برای آنکه به این مهارت دست پیدا کنیم، می بایست به یک سری باید ها و نبایدها که در ادامه آمده است عمل کنیم:

1. 1. فقط روی صحبت طرف مقابل تمرکز کنیم.

1. 1. با شخص صحبت کننده ارتباط چشمی برقرار کنیم.

1. 1. گاهی اوقاف با حرکات بدن، از جمله تکان دادن سر برای تایید، شخص مقابل را متوجه گوش دادنمان بکنیم.

1. 1. هنگام گوش دادن، به پاسخی که می‌خواهیم بدهیم  فکر نکنیم . بهتر است که در آن لحظه فقط روی گوش کردن متمرکز باشیم . بعد از اتمام صحبت می توانیم مدتی برای پیدا کردن پاسخ مکث کنیم .

1. 1.  می توانیم برای اطمینان طرف مقابل از گوش دادنمان و بهتر متوجه شدن مطالب و رفع ابهام کلام، سوالاتی را از  او بپرسیم .

1. 1. اگر صحبت طرف مقابل طولانی است و احتمال فراموشی قسمتی از مطالب وجود دارد، بهتر است از نکات مهم مطالب یادداشت تهیه کنیم .

 موانع ارتباط موثر

در برقراری ارتباط موثر با افراد موانعی ممکنست وجود داشته باشد که بهتر است از قبل آنها را بشناسیم و برای برطرف کردن آنها برنامه داشته باشیم.

1. 1. موانع زبانی

 گاهی  داشتن زبان های مختلف و یا حتی لحجه های متفاوت  با وجود زبان یکسان بین گوینده و شنونده، مانع برقراری ارتباط موثر می‌شود و بهتر است در ارتباط ها از زبان واضح استفاده کنیم .

• • موانع فرهنگی

 بعضی اوقات ارزش ها، باورها و سبک زندگی افراد بسته به فرهنگی که در آن زندگی کرده اند متفاوت بوده و با آشنایی با فرهنگ طرف مقابل بسیاری از موانع ارتباط موثر برداشته می شود.

• •  موانع فیزیکی

 گاهی فاصله زیادی بین افراد وجود دارد و باعث عدم ارتباط موثر میان آنها می‌شود و باید در حفظ روابط بکوشیم.

گاهی هم مکانی که ارتباط در آنجا شکل می‌گیرد نامناسب است مثلا سرو صدای زیاد مکان باعث حواس پرتی و عدم ارتباط موثر می شود .

• • موانع روانی

 طرز تفکر افراد از خود، طرف مقابل و نحوه ارتباط، یک مانع روانی برای برقراری ارتباط موثر می باشد. مثلاً اگر شخص اعتماد به نفس پایین داشته باشد و یا احساس کند که دیده و شنیده نمی شود، نمی‌تواند ارتباط موثر با دیگران برقرار کند.

شناخت هرچه بیشتر خود و نقاط قوت و ضعف و عدم قضاوت طرف مقابل می ‌تواند به برداشتن مانع کمک کند. 

آموختن و تمرین تکنیک ها و مهارت های ارتباط موثر برای نوجوانان، همسران، جوانان و آحاد مختلف جامعه می تواند نقش بسزایی در برقراری ارتباط و رفع شدن مشکلات زندگی اجتماعی آنها داشته باشد.