در این نوشتار سعی بر این داریم پیرامون مفهوم اختلال اسکیزوفرنی ، علایم و نشانه ها ، ملاکهای تشخیصی  درDSM-5  و همچنین سبب شناسی و درمان این اختلال روانشناختی به ارائه اطلاعاتی بپردازیم .

احتمالا تاکنون با افرادی برخورد کرده اید که منزوی  وگوشه گیرهستند، بیشتر ترجیح می دهند در میان جمع کم صحبت کنند و دوست دارند در لاک تنهایی خود باشند، هذیان می گویند ویا دچار توهم هستند. این افراد از نظر ظاهری به گونه ای خارج از عرف جامعه و از لحاظ رفتاری دچار ناهنجاری می باشند. عموم مردم از این افراد دوری می کنند و آنها را دیوانه خطاب می کنند. این علایم، می تواند نشانه های اختلال اسکیزوفرنی باشد.

با توسعه علم و تکنولوژی، پزشکان و روانپزشکان  به درمان بسیاری از امراض دست یافتند و توانستند به  مرور زمان علل برخی از این ناهنجاری ها و بیماری ها را کشف کنند و در راه درمان آنها گام بردارند اما در مورد اسکیزوفرنی چه؟ آیا موفق شده اند تا به درمان قطعی آن دست یابند؟

در ابتدا تعریفی ساده از این اختلال روانی بیان می کنیم :

تعریف اختلال اسکیزوفرنی:

اختلالی که با بروز ویژگی های خاص شخصیتی، خلقی و رفتاری در شخص خود را نشان می‌دهد. ویژگی های خاصی نظـیر:

*   آشفتگی در افکار و اندیشه

 * آشفتگی در هیجانات و رفتار

* آشفتگی ظاهری و ژولیدگی همراه با رفتار نامتعارف درجامعه

 از نظر خلقی، شخص اسکیزوفرن پریشانی در افکار و عدم تمرکز فکری دارد. بعلاوه تفکرات نادرست ، باورها و عقاید غیرمنطقی در سر می پروراند که  مانع از درک واقعیت می شود. حتی  از نظر ظاهری، شخصی نامرتب و ژولیده و با رفتار و کردار نامتعارف در اجتماع دیده می شود.

علایم و مشخصه های این بیماری :

این بیماری با علائم و نشانه های همراه است مثل:

* انزوا طلبی و فرورفتن در لاک تنهایی

* اجتناب از برقراری ارتباط با دیگران

* سکوت کردن طولانی

* عدم تفهیم گفتار

* گفتن هذیان و داشتن توهم

شخص مبتلا به اسکیزوفرنی همیشه در ذهن خود دیگران را با دید منفی نگریسته و فرض بر دشمنی دیگران دارد. از سخنان دیگران تعابیر نادرست کرده و توهمات زیادی دارد.

 همچنین دچار هذیان گویی می شود. از جمله این هذیان ها می توان از هذیان بزرگمنشی نام برد. او خود را در تخیلاتش بسیار قدرتمند و مشهور می داند. (پادشاه، پیامبر، شاعری بنام و … )

در ضمن رفتارها و گفتارهای درهم و نامتعارف دارد. بسیار کم درحضور افراد سخن می گوید آن هم تفهیم موضوع نمی‌کند.به سوالات افراد پاسخهای غیر منطقی و بی ربط می‌دهد.

 فرد مبتلا به اسکیزوفرنی ممکن است ساعتها به صورت مجسمه ، ثابت و ساکن بماند و در برخی موارد هم حرکات پیچیده و خاصی در انگشتان دست و بازو و … داشته باشد، این حرکات غیرعادی سبب تهییج زیاد و تکان دادن بی حد و اندازه دست و پا می شود.(چیزی شبیه به افراد دچار شیدایی)

حرکات افراد اسکیزوفرن بین پیوستار بی تحرکی تا حد شیدایی و پرتحرکی متغیر می باشد . علاوه‌بر آن ، این افراد دچار بی ارادگی در تصمیم گیری ، فقدان لذت‌بردن کافی از زندگی، خصوصا لذت انتظاری می باشند. البته شاید مانند افراد عادی از لذت های پایانی و گذری مثل لذت خوردن یک غذای خوشمزه بهره مند شوند، اما از لذتی در آینده که بعد از اتمام کار سختی بعد از مدتها انتظار می باشد، بی بهره اند .

آنها معمولا توانایی تجلی بیرونی هیجان خود را نداشته و چهره ای بی حرکت و نگاهی مرده، دارند. با لحنی یکنواخت عاری از هرگونه هیجان، سرد و بی روح سخن می گویند و از بروز هیجاناتی مثل شادی و شعف ممانعت می کنند .

 ملاک‌های  تشخیصی اسکیزوفرن از نظر  DSM5

دیدگاه آسیب شناسان  و سبب شناسی  اختلال اسکیزوفرنی:

آسیب شناسان براین عقیده هستند که وجود این اختلال به وسیله تعاملات پیچیده ، عوامل روانشناختی، زیستی، اجتماعی، فرهنگی و خانوادگی  حادث می شود در ادامه به اختصار به تحلیل و بررسی این عوامل می پردازیم:

*  وراثت (عوامل ارثی) :

درمطالعات انجام شده برروی دوقلوها، وراثت در ابتلا به اختلال اسکیزوفرنی  نقش بسزایی دارد.

* ساختار و عملکر مغز (عوامل زیستی) :

عدم تنظیم  ناقلین (دوپامین، سروتونین، گابا و گلوتامات) سبب بروز اختلال می شود .

* محیط ( عوامل محیطی) :

مصرف برخی مواد مخدر و مصرف کانابیس (ماری جوآنا) در میان نوجوانان  نیز خطر ایجاد این اختلال را افزایش می دهد.

*عوامل اجتماعی، اقتصادی، فرهنگی و خانوادگی :

فشارهای روانی ناشی از فقر و تنگدستی، همچنین عدم داشتن جایگاه اجتماعی مناسب، … عامل تحقیر شدن، سرکوب آرزوها و عدم دستیابی به آن هدفها، سبب بروز این اختلال می شود.

افرادی که درکودکی از هوشبهر پایین تر برخوردارند به دلیل کم هوشی مورد تحقیر و سرزنش دیگران قرار می گیرند، اعتماد به نفس‌شان پایین می آید گوشه گیر می شوند، تا کمتر مورد انتقاد قرار بگیرند، به نوعی انزوا را انتخاب می کنند به همین جهت بر اساس عقده‌هایی که از حقارت  درآنان شکل گرفته است، به صورت بزهکارانه در جامعه نمایان می شوند و بعدها در بزرگسالی دچار اسکیزوفرنی می شوند .

درمان اختلال اسکیزوفرنی:

این اختلال به دو روش که مکمل یکدیگر می باشند درمان پذیراست:

۱-دارو درمانی

۲-خانواده درمانی

۱-دارو درمانی:

 از دهه ۱۹۵۰ به بعد، از داروهای ضد روان پریشی به ویژه فنوتیازین ها به طور گسترده در درمان  این اختلال استفاده شده است. این داروهای نسل اول تا حدودی موثر بودند اما عوارض جانبی شدیدی نیز تولید می کردند. پس از آن از داورهای نسل دوم نظیر کلوزاپین و ریسپریدون استفاده شدند که البته این داروها نیز عوارض جانبی دارند، اما قدرت کنترل و درمانی بهتری نسبت به داروهای نسل اول داشته اند. باید به  این نکته توجه شود که  این دارو ها به تنهایی یک درمان کاملا موثر تلقی نمی شوند بلکه افراد مبتلا به اسکیزوفرنی نیاز دارند تا شیوه های کنار آمدن با چالشهای زندگی روزمره خود را از نو بیاموزند و آگاهی هایی در مورد واقعیت زندگی کسب کنند.

۲-خانواده درمانی :

پس از ترخیص فرد مبتلا به اسکیزوفرنی از بیمارستان در خانه و نزد خانواده، باید آموزش هایی به افراد خانواده داده شود تا بیشتر پذیرای اعمال نامناسب یا ناپسند فرد مبتلا باشند و او را درک کنند. همچنین انتظاراتشان را در مورد او پایین بیاورند. درمانگر برای خانواده مبتلا تصریح می‌کند که دریافت مناسب دارو و درمان می تواند فشار وارده به بیمار را کاهش داده و از زوال عملکرد او پیشگیری کند .

از جمله کارهای موثر دیگر درمانگر برای اعضای خانواده :

• ارایه اطلاعات درباره داروهای ضد روان پریشی
• اجتناب از سرزنش و کاهش آن
• مهارت های پیام رسانی و مساله گشایی در خانواده
• گسترش شبکه اجتماعی
• ایجاد امید

با توجه به اینکه فرد مبتلا به این  اختلال همانطور که گفته شد بر باورها و تفکرات نادرست خود تکیه دارد و بر آن اصرار می‌ورزد ، با روش های درمانی مثل رفتار درمانی شناختی یا CBT  می‌توان برخی از عقاید غیرانطباقی آنان را تعدیل کرد با این روش می توان در کنار دارو درمانی  به کاهش توهمات و هذیانها نیز کمک کرد.

علاوه بر این از درمان های مبتنی بر ترمیم شناختی یا   CET نیز که روش جدیدالتاسیسی است استفاده می کنند، که به رویکرد های زندگی اجتماعی و عاطفی فرد معطوف می باشد، عملکردهایی نظیر تقویت توجه و حافظه  و مساله گشایی همچنین به کارکردهایی که دچار کاستی و ضعف شده یا با انطباق اجتماعی ضعیف گره خورده اند، عنایت داشته و سبب  بهبود آنها می شوند.

آموزش روانی :

آموزش روانی رویکردی است که در پی آگاه سازی بیمار درباره بیماریش و شامل نشانه های اختلال، سیر زمانی قابل انتظار نشانه ها، عوامل محرک زیستی و روانشناختی، نشانه ها و راهبردهای درمان می باشد .

هر آنچه فرد مبتلا به بیماری ، دانش و آگاهی بیشتری در مورد بیماریش داشته باشد و از سیر روند درمانی و عوامل و دلایل تشدید نشانه های بروز اطلاع داشته باشد قطعا می تواند یاریگری در درمان خود داشته باشد و این باعث می شود که شخص در خود نیاز به ایجاد تغییر را احساس کند و به جای اینکه مقاومت های نابجا در حیطه درمان داشته باشد، با آگاهی سعی در تقویت روند بهبود داشته و این آموزش سبب می شود نگاه فرد به سمت آینده روشن تر شود .